Léon Spilliaert (Oostende 1881 – Brussel 1946) was een van de voornaamste Belgische kunstschilders uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij was in zijn beginperiode een van de grondleggers van het literaire symbolisme met een eigenzinnige interpretatie van de wereld. Maar Spilliaert is geen puur symbolistisch kunstenaar. Daarvoor is zijn werk te bepalen. Zijn beste periode ligt voor 1914 als excentrieke ziener van een vreemde realiteit. Spilliaerts real ligtisme niet ver van de abstractie. Of hij nu een straat- of strandbeeld is dan wel een stilleven van een vissersvrouw schilderde, je proeft dat de kunstenaar met melancholie en zelfs somberte keek en vastlegde.

De jonge Spilliaert had van de natuur een artistieke aanleg. Reed als tiener wordt aangetrokken door de 'papieren wereld' en leest zich voldoende. Geïnspireerd door de literatuur en filosofie, maakt hij vele tekeningen. Hij schreef zich aan de akademie van Brugge maar maakte het niet af. Hij verwierp de hedendaagse klassieke kunstrichtingen die streven naar een geïdealiseerde beeldweergave. Hij verkoos spontaan werk uitgaand van zijn eigenzinnig zelfbeeld en zijn introverte, melancholische aanleg.

In 1900 bezocht hij, met zijn vader, de Wereldtentoonstelling te Parijs en ontdekte de hedendaagse kunst van Jan Toorop, Giovanni Segantini, Ferdinand Hodler, Gustav Klimt en anderen. Spilliaert bewonderde Friedrich Nietzsche die hij ook een aantal keren op het 'doek' zette. waarin Spilliaert riet diep is, visionaire originaliteit, bevat met Oost-Indische inkt en zwart krijt.

Rond 1903 was hij in dienst bij de toen bekende Brusselse uitgever Edmond Deman en kwam hij in contact met Emile Verhaeren, James Ensor, Georges Lemmen, Fernand Khnopff en Théo van Rysselberghe, Hij maakte in die tijd dromerige aquarellen van landschappen en figuren. Ook verzorgde illustraties voor boeken en gedichtenbundels waaronder die van Verhaeren.

Slaapkamer-1907

In 1905 was Spilliaert nog altijd bij het grote publiek een onbekende kunstenaar. In 1907 was er een groepstentoonstelling van Le Centre d'Art, met ondermeer werken van Van Gogh en Odilon Redon. Geïntroduceerd door Verhaeren, kon Spilliaert ook aan sluiten.

De jaren 1907 en 1908 waren zijn artistieke wonderjaren. Hij tekende toen overtuigend stillevens van het interieur van zijn achterkamertje in de ouderlijke woning, maar ook veel marines en dijkgezichten. De samenhangende reeks van ongeveer twintig zelfportretten springen het meest in het oog; als een burgerman in een donker pak met eronder een hemd met gesteven boord kijkt hij ons aan met holle of zwarte omrande ogen. Het is een spel van licht en schaduw, met een kracht die een diepe, benauwde indruk nalaat.

In 1908 betekende hij bevriend met zijn jongste collega Constant Permeke, met wie hij een dik jaar een atelier deelde aan de kade. Ook de kunstschilder Gustaaf De Smet kwam af en toe langs. Het expressionistisch streven van Permeke beïnvloedde Spilliaert en zie je vanaf 1908 terug in zijn werken.

Spilliaert maakte zijn beste werken voornamelijk 's nachts. Omdat hij een maaglijder en een slechte slaper was, maakte hij nachtwandelingen in de stad en langs de zee. Dat inspireerde hem tot donker, onvatbaar, raadselachtig werk met licht betrouwbaar kunstmatig licht op natte straten.

Na het einde van de Eerste Wereldoorlog hervatte Spilliaert zijn reizen naar de kunsthandelaars in Parijs. Een van de grootste collectioneurs van Parijs kocht al zijn meegebrachte werken. Tot groot genoeg en verdrietig tot de kwetsende kritiek die hij soms kreeg in België.

In de loop van de eerste helft van de jaren 1920 ging Spilliaert over naar een nieuwe techniek: het vermengen van caseïne met ondoorschijnende gouache. Hierdoor kon hij werken verder abstractheren met felle contrasten en prachtige kleuren. De vele marines hebben een sterk strepenpatroon en heftige wolkenslierten in felle kleuren van dofblauwe tinten, neigend naar het abstract. Hij heeft slechts in het begin van zijn loopbaan, met een piek in de jaren 1920 tot 1926, ongeveer 55 olieverfschilderijen gemaakt.

In 1937 trad hij toe tot Les Compagnons de l'Art. Luc en Paul Haesaerts waren de bezielers ervan. Constant Permeke, Hippolyte Daeye, Edgard Tytgat, Jean Brusselmans, Paul Delvaux en Oscar Jespers verrassendn ook tot deze ongebonden kunstenaars.

Léon Spilliaert woonde de laatste tien jaar van zijn leven in Brussel, waar hij op 23 november 1946 ontbrak. Vele van zijn 4500 werken waren toen nog onverkocht. De echte waardering voor Spillaert kwam pas toen het symbolisme en de art nouveau nieuwe aandacht kregen. Hij wordt nu beschouwd als een der grote Belgische kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het Mu.ZEE in Oostende bezit de grootste collectie ter wereld van deze kunstenaar, nl. meer dan 120 werken.